André Flach, Tweede Kamerlid voor de SGP, weet uit eigen ervaring hoe het is om ondernemer te zijn. Voordat hij ruim 13 jaar wethouder was in Hendrik-Ido- Ambacht, was hij ondernemer in de drogisterijbranche. ‘Een andere branche dan de metaal’, benadrukt hij. ‘Maar ook daar leer je het ondernemerschap. En wat je ook doet, je spreekt als ondernemers een bepaalde taal met elkaar. Daar heb ik veel profijt van gehad toen ik wethouder werd. Je herkent de problematiek van een ondernemer.’

Het is dan ook niet heel verrassend dat Flach het mkb de ruggengraat van de economie noemt. ‘Dat is ook echt zo. Verreweg het grootste deel van alle bedrijven, tot diep in de 90%, is een mkb-bedrijf. Al die bedrijven zorgen voor het grootste gedeelte van de werkgelegenheid. Het zijn ook veelal familiebedrijven, en ik ben daar echt een fan van. Die hebben een focus die zich uitstrekt over generaties. Ze kijken, niet zoals bij beursgenoteerde bedrijven, verder dan het volgende kwartaal. Een familiebedrijf denkt aan de volgende generatie. Dan neem je andere beslissingen, ben je anders met je mensen bezig, anders met je investeringen, enzovoort.’ Maar de waardering is er ook omdat hij vindt dat mkb-bedrijven zorgen voor innovatie. ‘Veel spontane innovatie ontstaat na een vraag van een klant die een mkb-bedrijf op dat moment niet helemaal kan invullen. Maar “nee” zeggen we nooit, dus bedenken we iets. Daar heb ik zoveel mooie voorbeelden van gezien.’

Etiketje plakken
Het inschatten hoe het mkb ervoor staat, is volgens Flach wat lastiger dan het belang ervan duiden. ‘Je kunt daar moeilijk een algemeen etiketje op plakken, want dat hangt ervan af in welke tak van sport je zit. Als je je met een techniek bezighoudt die erg booming is, heb je nu wind mee. Maar in zijn algemeenheid heeft het mkb het lastig. Dat komt ook door de overheid, door de onduidelijkheid en onvoorspelbaarheid ervan. Met belastingen gaat het de ene keer die kant op en met het hoofdlijnenakkoord gaat het weer terug de andere kant op. Met dat laatste ben ik blij, maar het zorgt wel voor een onvoorspelbare overheid.’ Daarnaast constateert hij dat productiebedrijven last hebben van wat er met het minimumloon is gebeurd. ‘Dat is 54% gestegen in de afgelopen tien jaar, dat is echt fors. Het is het personeel van harte gegund hoor, maar dat duwt het hele loongebouw omhoog. De vraag is of je dat kunt doorberekenen in je producten. Dat maakt dat het mkb het lastig heeft.’

Mensen kun je niet bijdrukken
Het mkb heeft het ook lastig met het tekort aan personeel, vult hij aan. ‘Geld kun je bijdrukken door een geldpers aan te zetten. Maar mensen kun je niet bijdrukken, menskracht is een taai probleem. De demografische groei daalt al lang. We zijn afhankelijk van migratie. Maar die matcht nu niet met de vraag op de arbeidsmarkt. Sterker nog, er gaat een steeds grotere onbalans ontstaan tussen mensen die het werk dat nodig is, wel kunnen doen en degenen die aan de kant komen te staan. Misschien moet je toch nadenken over het sturen in opleidingen. Ik gun iedereen het beroep van zijn droom, maar als daardoor de cruciale beroepen niet vervuld worden, stort onze samenleving in.

‹‹ De enige weg vooruit, de voordeur naar de toekomst, is innovatie. Dat moet de overheid maximaal stimuleren ››

Het is best riskant wat ik nu zeg, maar nu zie je vaak dat scholen te makkelijk zeggen: “Lokaaltje erbij, een digibord, wat boeken en dan hebben we een theoretische opleiding.” Terwijl een technische opleiding een praktijklokaal met allerlei machines vergt. Dat kost gewoon veel geld en is te veel gedoe, vinden scholen. De overheid kan daarbij steunen. In potentie denk ik dat veel jonge mensen graag iets technisch willen doen. Onze rol is om interesse in techniek van jongs af aan in alle opleidingen te gaan verwerken. Dus niet meer alleen op het vmbo.’

Veel te verbeteren
Over bedrijfsvakscholen: ‘Technische opleidingen zijn dermate specifiek dat je het vak nooit op een algemene school kunt leren. Maar je zou wel de basis breder kunnen maken, zodat het onderwijs beter aansluit op wat bedrijven wensen. Nu komen leerlingen van een roc af en hoor ik bedrijven klagen dat ze bijna niets kunnen. Dat ze niet op tijd komen. Dat soort basisprincipes zitten er nog niet in. Er is echt veel te verbeteren in het onderwijs en daar hebben wij een rol in als overheid.’
 
Grote uitdaging
Naast personeelstekort vindt Flach de elektriciteitsvoorziening een grote uitdaging. ‘Netcongestie is een woord dat niemand twee jaar geleden kende. De energietransitie wordt geremd door fysieke mogelijkheden. De investeringsplannen tot 2030 die er nu zijn, gaan netcongestie niet oplossen. We moeten vol inzetten op uitbreiding van de capaciteit, maar daar hebben we ook mensen voor nodig die dat kunnen doen. We moeten er slimmer mee omgaan. De Energiewet is aangepast waardoor je wat meer kunt doen achter en voor de meter. Dat helpt allemaal wat. Maar langzamerhand roept het wel de vraag op of we het tempo van elektrificering vol kunnen houden.

 
Of moeten we langer vasthouden aan fossiele brandstoffen omdat het anders piepend en krakend tot stilstand komt?’ Bedrijven zijn zelf al bezig met oplossingen, met bijvoorbeeld energiehubs. Flach: ‘Maar netbeheerders staan nu per provincie er slechts twee toe, dat is gewoon te weinig. Daar moet iets gebeuren. Dat je energie kunt delen, cablepooling, dat soort zaken.’

Voordeur
Van een schrikbeeld naar optimistische toekomstmuziek: innovatie. Daarvan vindt Flach dat het versterkt moet worden. ‘Dat zal wel moeten. De enige weg vooruit, de voordeur naar de toekomst, is innovatie. De overheid op zichzelf is geen innovator, integendeel, maar ze kan innovatie wel maximaal stimuleren met regelingen, met menskracht en met geld. AI, robotisering en automatisering kunnen werk vervangen. Zo kunnen we een deel van het personeelsprobleem oplossen of opvangen. We hebben innovatie keihard nodig om überhaupt de boel hier nog aan de gang te houden.’

Innovatiestimulering noemt Flach ‘weerbarstig’. ‘Er bestaan allerlei regelingen, maar je ziet soms door de bomen het bos niet meer. Het moet ook niet incidenteel zijn. Je zou meer programmatisch willen innoveren. Dat een cluster van bedrijven samen aan iets werkt. Robotlassen was bij verschillende metaalbedrijven een uitdaging. Dan kan iedereen dat voor zich gaan uitzoeken, maar er is een cluster gevormd om daar samen aan te werken. Dat vraagt wat lef want je moet met je concurrenten open kaart spelen. Daar kun je goede afspraken over maken. De overheid moet daar eerder volgend en stimulerend bij zijn, dan leidend.’ Alhoewel hij regels maken als zijn vak ziet, vindt de SGP’er wel dat er geen nationale kop op EU-regelgeving moet komen. ‘Als er een
EU-richtlijn komt, moeten we die uitvoeren zoals die er staat of zelfs kiezen voor een wat minimalere variant. Niet altijd optuigen met allerlei franje. Strenger dan Europa is niet nodig. We moeten ons er bewust van zijn dat als we regels maken, we die simpel houden.’
 
Ondernemers niet wegjagen
Tot slot: het hoofdlijnenakkoord. ‘De SGP is niet positief over alles wat erin staat. Maar als het gaat om de punten voor ondernemers, zijn we wel positief. Uitgangspunt is dat ondernemers gestimuleerd gaan worden en ze de ruimte krijgen. Alle miljarden die we nodig hebben voor klimaatbeleid, energietransitie, woningbouw, enzovoort, worden voor een groot gedeelte door bedrijven opgebracht. Ze betalen veel belastingen en leveren veel werk en belastinginkomsten op. Het hele economische systeem, het bruto nationale product, komt daardoor op gang. Laten we ondernemers daarom niet afknijpen of wegjagen door strenge regelgeving en hoge belastingdruk, maar juist gigantisch zuinig op ze zijn!