D66 Tweede Kamerlid Kiki Hagen verwacht niet van een gemiddeld mkb-maakbedrijf dat het van de ene op de andere dag volledig duurzaam of zelfs circulair is. Maar ze vindt wel dat de tijd is aangebroken dat ondernemers gaan nadenken over welke stappen zij kunnen nemen om duurzaamheid neer te zetten.

‘Er is een grote groep bedrijven al bezig met duurzaamheid, met name met hernieuwbare energie. Maar duurzaamheid gaat veel verder’, vindt ze. ‘Je kunt het inderdaad over ledverlichting hebben, maar het gaat ook over chemicaliën, energieverbruik breed, watergebruik, landgebruik, etc. Dus hernieuwbare energie is
een onderdeel van duurzaamheid en het is belangrijk om klimaatverandering tegen te gaan, maar er zijn nog veel meer andere aspecten die belangrijk zijn om in een betere balans op de aarde te leven.’

Circulaire economie
Het kabinet werkt toe naar een circulaire economie in 2050 met als richtinggevend doel: in 2030 gebruikt Nederland 50% minder primaire abiotische  grondstofen (mineralen, metalen en fossiel). Dat zal niet vanzelf gaan weet ook Hagen. ‘We zitten enorm vast aan een lineaire economie waarin we dingen maken, gebruiken en weggooien. Dat is geen duurzame manier van omgaan met de planeet. De vraag is niet of we de doelstellingen gaan halen: het is het uitgangspunt. Ik ben alleen niet van mening dat die stip op de horizon duidelijk is. Er moeten nog veel rigoureuze dingen veranderen. Er worden nu wel stapjes gemaakt. Maar de belasting op grondstofen zou veel hoger moeten zijn. Het is nog steeds veel rendabeler om primaire grondstofen te importeren uit het buitenland, dan hier afval op te halen en weer tot een grondstof te maken. We hebben deze lineaire economie zelf ook vormgegeven. Dus als we een circulaire economie willen, moeten we dat ook kunnen vormgeven.’

Perverse prikkels
De lineaire economie daagt ook uit tot, denkt ze, perverse prikkels. ‘Dat vraagt op verschillende terreinen om aanpassingen. Maar als een bedrijf voor  bepaalde investeringen staat, willen ondernemers liever weten waar zij naartoe moeten werken en waar zij aan toe zijn. Omdat je dan de juiste investeringen kan doen. En ik denk ook dat juist mkb-maakbedrijven meer waarde toevoegen dan alleen het verkopen van een product. Het gaat veel meer om een andere waarde toe te voegen dan iets kopen, gebruiken en weggooien. Dat snappen die bedrijven prima.’

Er is heel veel ophef ontstaan onder mkb-ondernemers over de voorgestelde belastingverhoging op aardgas. Met name dat die al vanaf relatief bescheiden volumes fors wordt verhoogd, terwijl stappen richting bijvoorbeeld elektrificatie nog afgesloten zijn. Op de vraag of dat voorstel in beton gegoten is, antwoordt
Hagen: ‘Er is natuurlijk altijd een nuance of het een haalbare zaak is. Tegelijkertijd zie je ook bedrijven die al langere tijd geleden bepaalde investeringen hebben gedaan om die duurzaamheidsambities te halen en al waarmaken. Als je gericht bent op de toekomst, dan heb je hier een keer over nagedacht. Ik denk dat nu het tijdperk aangebroken is waarbij bedrijven moeten nadenken over welke stappen ze nu nemen om duurzaamheid neer te zetten.

‹‹ Zorg dat circulair staal
voorwaarde is bij een
aanbesteding ››

Er is een aantal maatregelen nodig om ook die mensen te motiveren. Want we hebben het nu nog over de brede middengroep, maar er is ook nog een aantal bedrijven dat minder staat te popelen om een verduurzamingsslag te maken. En het is best wel vreemd dat bedrijven die veel energie afnemen, korting krijgen op de prijs ervan, want ze zijn gewoon een grootgebruiker. Het is belangrijk dat mensen ook zien hoe ze duurzamer kunnen worden. Als je een kleiner bedrijf bent en al geen idee hebt hoe je überhaupt je vacatures nog in kunt vullen, is dat erg lastig. Maar het betekent niet dat je bepaalde ontwikkelingen niet moet  doorzetten, want dan blijf je stilstaan.’

Gevolgen
Hagen erkent wel dat daarbij belemmeringen zijn. ‘We hebben een probleem met ons stroomnet waardoor we bijvoorbeeld nieuwe elektrische wagenparken niet kunnen aanschafen. In het verleden zijn er keuzes gemaakt waardoor de overheid het energienetwerk niet meer volledig in handen heet. Dat heet nu gevolgen. Ik ben wel van ‘waar een wil is, is een weg’ maar als bedrijven echt niet op het stroomnet aangesloten kunnen worden, moeten we daar een oplossing voor vinden.’

Gunningscriteria
Koninklijke Metaalunie vraagt het kabinet al enige tijd om jaarlijks € 100 miljoen te investeren in een circulaire economie. Hagen steunt de oproep: ‘Er is te  weinig geld voor een circulaire economie op dit moment gereserveerd’, erkent ze. ‘We zijn nu erg druk met de CO2-reductie, maar de omschakeling naar een
circulaire economie vraagt ook om enorme verandering op veel vlakken. Zo heeft de bouw een aantal keren de vraag neergelegd bij de politiek om met  gunningscriteria te komen. De overheid speelt een belangrijke rol, doet grote aanbestedingen en heeft een voortrekkersfunctie in verduurzaming en circulariteit. Zet nu de gunningscriteria als eerste voorwaarde van een aanbesteding. Zorg dat bijvoorbeeld circulaire bouw, dus bijvoorbeeld circulair staal, voorwaarde is bij een aanbesteding. Dan hoef je niet eens zozeer nu geld te reserveren. En per 2030 wordt het gewoon een eis. Je hebt een aantal koplopers die het al doen en nu moeten we ervoor zorgen dat elk bedrijf dat begrijpt. En dan moet er ook, want dat is er nu niet, een markt komen voor circulaire bouwproducten. Als een bouwbedrijf nu een heel pand circulair wil bouwen, lukt dat niet 100%, want er is geen standaard markt en er zijn geen harde eisen. Daarvoor kun je al regelgeving maken maar gun wel bedrijven een transitieperiode, dus zet die stip op de horizon. Dan weet een ondernemer wanneer het haalbaar is, wat ze nodig hebben en waar ze naar toe moeten werken.’
 

Afscheid
Linksom of rechtsom: Hagen vindt dat er op een gegeven moment afscheid genomen moet worden van bepaalde manieren van produceren. ‘Het allerlastigste is dat natuurlijk voor mkb-maakbedrijven. Als je hier producten gebruikt, dan kan het zijn dat dat producten zijn die niet hier geproduceerd zijn. In de circulaire keten moet de hele keten wel inzichtelijk zijn. Dan ben jij net zo goed verantwoordelijk voor het product dat jij hebt geïmporteerd als het uiteindelijk afval wordt. Nederland heet in de afgelopen tientallen jaren veel van onze productie naar een ver buitenland gebracht omdat het daar goedkoper was qua arbeid. Maar er is een kentering gekomen omdat ketens enorm onderbroken zijn geweest de laatste jaren. Ineens begrepen we hoe belangrijk het is dat je die nabij hebt.’